Zicht inzichtelijk gemaakt

De geschiedenis van de bril

Van de bril zijn begin als visueel hulpmiddel tot zijn rol als modeaccessoire

12 november 2021

Volgens deskundigen is de bril de vijfde meest belangrijke uitvinding sinds de mensheid vuur heeft ontdekt en het wiel heeft uitgevonden. De reden: voor de eerste keer in de menselijke geschiedenis, konden miljoenen mensen van goed zicht genieten, in plaats van dat zij problemen met hun zicht hadden. Vandaag de dag nemen we dit voor lief, maar eeuwenlang was er gewoonweg geen oplossing voor mensen die leden aan een visuele beperking – de bril moest nog worden uitgevonden. Het duurde erg lang voordat de moderne bril, zoals we die tegenwoordig kennen, ontwikkeld was. Dit proces vereiste een hoop experimentatie, het was een komen en gaan van veel verschillende soorten brillen. BETER ZIEN vertelt de geschiedenis van de bril – van de ontwikkeling van het eerste visuele hulpmiddel tot de transformatie naar een populair lifestyle- en modeaccessoire.

De uitvinding van de bril wordt gezien als een cruciale stap in de culturele geschiedenis van de mensheid: ineens konden mensen die last hadden van visuele beperkingen weer een actieve rol spelen in het dagelijks leven; ook konden zij langer blijven studeren, hun kennis uitbreiden, en deze doorgeven aan anderen. De grote Romeinse redenaar Cicero (106-43 v.Chr.) beklaagde zich erover hoe vervelend het was dat hij zich door slaven moest laten voorlezen. Of denk eens aan het speciale visuele apparaat dat keizer Nero (37-68 n.Chr.) liet maken: hij keek naar zijn liefhebbende gladiatorgevechten door een transparante, lensvormige groene steen, in de hoop dat het licht zijn ogen zou verfrissen. De aanname dat dit werkte, bleef tot in de 19e eeuw bestaan. "Zonnebrillen" uit die tijd hadden groene brillenglazen en werden ook binnen gedragen. Maar waar en wanneer begon de uitvinding van het eerste goed werkende visuele hulpmiddel?

's Werelds eerste visuele hulpmiddel

De Arabische geleerde en astronoom Ibn al-Heitam (ca. 965-1040 n.Chr.) was de eerste persoon die suggereerde dat gepolijste lenzen mensen met een visuele beperking zouden kunnen helpen. Zijn idee om delen van een glazen bol te gebruiken voor optische vergroting, werd pas vele jaren later in de praktijk gebruikt. Zijn 'Boek der optometrie' werd in het Latijn vertaald in 1240 en werd aandachtig gelezen in veel kloostergemeenschappen. Hier werden de ideeën van Ibn al-Heitam werkelijkheid: Italiaanse monniken ontwikkelden in de 13e eeuw een halfronde lens van bergkristal en kwarts die, wanneer deze op een stuk papier werd geplaatst, de letters vergrootte! Dit hulpmiddel was een zegen voor vele, oudere monnikken met een presbyopie. Hun levenskwaliteit werd hierdoor aanzienlijk verbeterd. Gedurende deze periode werd het Duitse woord voor bril (Brille) steeds meer gebruikt. Deze term is afgeleid van beril, de naam van het bergkristal dat werd gepolijst om de eerste brillenglazen te maken.

De geboorteplaats van de bril

Hoewel visuele hulpmiddelen mensen hielpen met hun zicht, waren deze nog niet te vergelijken met de brillen zoals wij deze vandaag de dag kennen. Er werd een stap in de goede richting gezet met een uitvinding in de Murano glasfabriek in de 13e eeuw. Murano, een klein eiland ten noorden van Venetië, werd lange tijd beschouwd als het centrum van de glasindustrie. De expertise van de ambachtslieden werd niet gedeeld met buitenstaanders, de formules werden strikt geheim gehouden en de cristalleri of glasblazers, mochten het eiland niet verlaten. Er stond zelfs een tijdlang de doodstraf op het overtreden van deze regels. Gedurende deze periode was de hele wereld op Italië gericht, omdat het witte glas dat nodig was voor het maken van visuele hulpmiddelen, alleen gemaakt werd in de glasfabriek van Murano.

Aan het einde van de 13e eeuw slaagde de cristalleri erin om een grote doorbraak te realiseren: voor het eerst lukte het ze om twee bolle (convex) lenzen te maken, elk in een aparte houten ring met steel te plaatsen en te verbinden met een klinknagel. Eureka: de eerste bril was een feit! Deze "klinknagel bril" kon echter niet op het hoofd van de gebruiker gezet worden. Toch was het een grote doorbraak in zicht comfort. De gebruiker hoefde alleen maar het 'dubbele glas' voor zijn of haar ogen te houden om het zicht te verbeteren. De uitvinding werd zelfs onsterfelijk gemaakt in een gebouw in de regio. In 1352 schilderde Tomaso di Modena de muurschilderingen in de kappitelzaal van het Dominicanenklooster van San Nicolo in Treviso, inclusief een leesglas en "klinknagel bril". Ondanks alle moeite die de glasblazers deden, was het niet mogelijk om alle mysteries van de glasproductie geheim te houden. Om ervoor te zorgen dat Venetië toch de marktleider bleef in de glasindustrie, mochten alleen zij die zich volledig aan de voorwaarden van de cristalleri hielden, brillenglazen maken na 1300. Na verloop van tijd vonden de klinknagel brillen hun weg naar Duitsland, waar het oudste exemplaar gevonden werd in de Abdij van Wienhausen, in het noorden van het land.

Naargelang de jaren verstreken, vervingen de glasblazers de stelen van de bril voor een boog, en het houten montuur voor lood. Het resultaat hiervan is wederom een belangrijke stap in de evolutie van visuele hulpmiddelen: brillen met veren die veel lijken op wat wij vandaag de dag dragen. Er werden steeds meer verschillende materialen gebruikt: vanaf de 16e eeuw werd er leer, schildpad, schelp, hoorn, balein, ijzer, zilver en brons gebruikt. Dit waren allemaal materialen die alleen de rijken zich konden veroorloven.

Moderne brillen

De brillen die we tegenwoordig zien en dragen, vonden hun oorsprong aan het begin van de 18e eeuw. Het grootste probleem met de visuele hulpmiddelen in die tijd was de pasvorm: ze zouden van het gezicht van de drager afglijden of konden alleen met veel moeite en irritatie op hun plek worden gehouden. Een voordeel van de "oorbrillen" of "veerbrillen" ten opzichte van de voorgaande modellen, was dat deze uitgerust waren met een neusbrug en veren die de bril op zijn plek hielden met behulp van de oren. Vaak werd er een metalen ring bevestigd aan het einde van de veren, voor een comfortabele pasvorm. De eerste voorbeelden van deze brillen verschenen in Londen en zijn te zien in een reclamefolder uit 1728, van de Engelse opticien Scarlett. In de Verenigde Staten was men ook bezig met hoe de bril verbeterd zou kunnen worden. Wist u dat Benjamin Franklin in 1784 bifocale brillenglazen creëerde, de voorlopers van de huidige multifocale brillenglazen? Dit is waarom bifocale brillenglazen soms nog steeds "Franklin brillenglazen" genoemd worden.

Moderne "veerbrillen" werden vanaf 1850 pas echt populair. Het basisontwerp is de afgelopen anderhalve eeuw grotendeels ongewijzigd gebleven. De brillen zijn na verloop van tijd wel comfortabeler geworden met beter ontworpen veren en comfortabelere neuspads. In het begin van de 20e eeuw hebben brillen nagenoeg anatomische perfectie bereikt.

1912: Punktal® maakte het mogelijk voor de drager om scherp te zien, ook als hij of zij door de periferie van het brillenglas keek.

Op dit punt had de kwaliteit van brillen een hoogtepunt bereikt. Toch was ZEISS in staat om cruciale verbeteringen aan te brengen als het aankomt op brillenglazen. "Je ziet met een bril een stuk beter dan zonder" – dit was de overheersende opvatting onder de bevolking. Maar ZEISS stelde een belangrijke vraag: is het mogelijk om het zicht van een brildrager verder te verbeteren door de brillenglazen te optimaliseren? In plaats van zich te richten op producten die beter zouden verkopen, richtte ZEISS zich vanaf 1908 op de ontwikkeling van brillenglazen die het oog met het gehele gezichtsveld zouden ondersteunen. Het team – dat door de beroemde optische wetenschapper Moritz von Rohr (1868-1940), Zweedse oogarts en latere Nobelprijswinnaar Allvar Gullstrad (1862-1930) werd aangevoerd – richtte al hun aandacht op de ontwikkeling van brillenglazen voor staarpatiënten, omdat zij de grootste behoefte hadden aan beter zicht. Hun onderzoek resulteerde in Punktal^®, de allereerste brillenglazen met beeldvorming door middel van brandpunten. Dit zorgde voor een revolutie in de oogzorg in 1912. Punktal^® maakte het voor de drager mogelijk om scherp te zien, zelfs wanneer er door de periferie van de glazen werd gekeken. Voor deze uitvinding moesten brildragers hun hoofd draaien, zodat objecten welke zij wilde bekijken zich in het centrum van het brillenglas bevonden. Deze ontwikkeling is nog steeds van groot belang in hedendaagse oogzorg. Een ander success volgde in 1935: met Perivist ontwikkelde ZEISS 's werelds eerste montuur dat aangepast kan worden aan de drager en niet meer van het gezicht af gleed. Met andere woorden: ZEISS produceerde de eerste moderne bril. Daarvoor konden alleen ronde brillenglazen gebruikt worden.

Kom meer te weten over de verschillende types brillenglazen.

Brillen in alle soorten en maten

Er werd kijkondersteuning in alle vormen en maten gemaakt na de uitvinding van het visuele hulpmiddel. Zo was bijvoorbeeld het oogglas (monocle) vanaf 1727 erg populair onder de welgestelden in Duitsland en Engeland. In 1780 volgde de lorignette. Een visueel hulpmiddel dat met behulp van een handvat voor het oog gehouden kon worden. De Nürnberg brillen, die bekend stonden vanwege de druk op de neus, komen uit dezelfde tijd. Het was een gestroomlijnde bril, bestaande uit een lang, enkel stuk metaaldraad dat om de brillenglazen was gevormd. Ondanks dat deze bril gemaakt was van relatief eenvoudige materialen, was de bril in de 19e eeuw erg populair. Vanaf dat moment veranderde de mode en koos men voor "knijpbrillen". Deze "ster" onder de visuele hulpmiddelen bestond uit twee brillenglazen die met een metaaldraad, omringd met ringen, aan elkaar vast waren gemaakt; en hoog op de neus werd geplaatst. Vanaf 1841 was geen enkel ander ontwerp zo kenmerkend voor de welvarende Duitse burgerij.

Wat brillen tegenwoordig voor de drager betekenen

Van multifocale brillenglazen en speciale brillenglazen voor de digitale wereld, tot brillenglazen voor het autorijden of brillenglazen die speciaal ontwikkeld zijn voor de dragers van contactlezen: onze doelstelling om het zicht van onze klanten te blijven verbeteren heeft voor veel innovatieve ontwerpen en oplossingen gezorgd, sinds de uitvinding van de Punktal-glazen.