Handmatig focussen met AF-camerasystemen

Elke fotograaf beslist dus zelf op welk voorwerp hij precies wil scherpstellen. Toch zullen er geen grote meningsverschillen zijn betreffende het kiezen van het optimale focuspunt voor reproducties van een schilderij of foto's van een bergketen die tot aan de horizon loopt. Zo zal ook bij portretfotografie nog steeds de scherpte van de ogen van het model het belangrijkste zijn. Spelen met scherpte/diepte is een van de meest essentiële creatieve aspecten van fotografie. Het feit dat onze omgeving driedimensionaal is, betekent dat mensen een verschillende kijk kunnen hebben op wat duidelijk moet worden afgebeeld en wat er onscherp of wazig moet uitzien, zoals wanneer u bijvoorbeeld de juiste focus zoekt in een groep mensen die aan een ronde tafel zit bij moeilijke lichtomstandigheden. De velddiepte controleren met behulp van de voorbeeldweergaveknop van de camera kan een handige techniek zijn. U kunt ook goede resultaten bereiken met behulp van gezichtsherkenningssoftware in moderne camera's die het objectief helpt scherpstellen op de dichtstbijzijnde persoon, vooral bij gebruik van compacte camera's met kleine sensoren en korte focuslengtes. Dit volstaat echter niet voor fotografie van uiterst zorgvuldig ingedeelde scènes met behulp van SLR-camera's of camera's met een meetzoeker, waarbij grote openingen en langere focuslengtes de norm zijn. In deze situatie moet de fotograaf nog steeds het vereiste autofocusframe kiezen of een voorwerp kiezen met de handmatige focusfunctie. Het doel van de fotograaf is om een krachtig, uniek beeld te maken. Elke kleine afwijking in het focusvlak kan de technische prestaties van het beeld beïnvloeden of zelfs de impact van de foto volledig wijzigen, ongeacht of dit bewust of onbewust gebeurt.

Systemen met automatische focus zijn sterk geëvolueerd sinds ze in de jaren '80 voor het eerst werden gebruikt in camera's. Fabrikanten hebben de prestaties en efficiëntie van hun systemen stap voor stap verbeterd en de combinatie van een steeds groter aantal punten voor automatische focus in de camerabody en de ultrasonische motoren in de objectieven maakten snel en vlot focussen mogelijk voor AF-systemen die SLR-camera's tegenwoordig hebben. Voor sommige toepassingen is het net deze snelheid die het grootste voordeel biedt vergeleken met andere autofocusmethodes, zoals automatische focus op basis van contrast in digitale compacte camera's, of handmatig focussen. Systemen met een goede autofocus hebben meestal een hoog percentage scherpe foto's met lange teleobjectieven wanneer bijvoorbeeld luipaarden in het wild worden gefotografeerd, filmsterren tussen een horde paparazzi worden gefotografeerd of wanneer voetballers op het veld worden gefotografeerd.

Bij elk voorwerp dat niet actief beweegt ten opzichte van de fotograaf of dat naar de vooraf bepaalde plaats beweegt nadat de focus vooraf correct werd ingesteld, kunnen betere resultaten worden bereikt met zorgvuldig handmatig focussen. Zorgvuldig gekaderde landschapsopnames, beelden van gebouwen of architecturale details en zorgvuldig geschikte tafeldisplays in de studio van een fotograaf vereisen zelden het gebruik van autofocus. Ook spontane portretten en reportageopnames kunnen dezelfde focusprecisie bereiken met handmatige focus als met autofocus. Macro-opnames van een vlinder op een bloem waarbij een erg klein diepteveld nodig is, en waarbij meestal een statief wordt gebruikt, moet nauwkeurig handmatig worden scherpgesteld. In deze gevallen komt het zelden voor dat de autofocuspunten van de camera precies samenvallen met het gewenste focuspunt van de fotograaf, en vaak omvat het focuspunt een te groot deel van het voorwerp met een grote diepte, waardoor het niet langer mogelijk is het automatische mechanisme te gebruiken om een precieze focus te bereiken. U vindt meer informatie over het effect van een kleine focusverschuiving op de beeldkwaliteit in het artikel 'Measuring lenses objectively', dat verscheen in Camera Lens News Nr. 30 vanaf pagina 24. In dit artikel ziet u hoe belangrijk precies focussen is wanneer een fotograaf grote vergrotingen wil produceren of een optimale kwaliteit wil omwille van eender welke reden, en niet alleen bij het gebruik van grote openingen.

Iedereen die ooit probeerde handmatig te focussen met moderne SLR-camera's met autofocus en de bijbehorende autofocus-objectieven, zal snel tot de ontnuchterende vaststelling zijn gekomen dat dit helemaal niet eenvoudig is. Door een te grote overbrenging, speling op de focusringen van de objectieven, onscherpe zoekers en schermen die hier niet voor geschikt zijn, is het erg moeilijk om uiterst precies te focussen. Het is echter een verademing om op dat moment een goede SLR-camera en een bijbehorend objectief te nemen uit het tijdperk van voor de introductie van autofocussystemen en vervolgens vast te stellen dat de zoeker heerlijk groot en helder is, de praktische instelhulp te ontdekken op het scherm en te zien hoe een voorwerp tot leven komt wanneer de focus correct is. Weinig recente camera's slagen erin om de zoekerkwaliteit te evenaren van deze analoge modellen, die intussen museumstukken zijn geworden. Toch bieden enkele goede digitale cameramodellen uit de middenklasse en topklasse, vooral full-frame camera's, enkele voordelen om met hoge precisie handmatig te focussen. Dit is deels te danken aan het glazen prisma in de zoeker en de overeenkomstige vergroting van de zoeker.

Bijna alle fabrikanten bieden intussen haast uitsluitend verwisselbare objectieven met autofocus aan, en sommige systemen zoals de EOS-systemen van Canon hebben zelfs nooit handmatige objectieven gehad (behalve enkele speciale modellen). Het huidige aanbod SLR-objectieven van Carl Zeiss komt voort uit de ervaring die we hebben verkregen dankzij onze professionele cinematografische objectieven. Dankzij grote rotatiehoeken (bijv. bijna 360 graden voor de Marko-Planar T* 2/100 van oneindig tot de close-up limiet van 0,44 m), een indrukwekkend aantal beschikbare instellingen voor dit metalen toestel en zonder de beperkingen veroorzaakt door het draaien aan een focusmotor, bereiken deze objectieven een focusnauwkeurigheid die heel wat beter is dan gebruikelijke objectieven met autofocus. Dankzij het populaire aanbod objectiefbevestigingen waaronder de ZF (Nikon* F bajonetbevestiging), ZE (Canon* EF bajonetbevestiging) en ZK (Pentax K bajonetbevestiging), kunnen de objectieven rechtstreeks op geschikte camera's worden geplaatst en bieden ze een grote functionaliteit zonder dat hiervoor een adapter is vereist.

Wanneer u de hoogste kwaliteit wilt bereiken met camera's met hoge resolutie, moet u alle parameters die een rechtstreekse of onrechtstreekse invloed hebben op de beeldkwaliteit binnen nauwe marges houden. Het idee dat 'een ketting slechts zo sterk is als zijn zwakste schakel' geld vooral voor fotografie en beeldopname.

Door de focusschermen te vervangen door een variant die is geoptimaliseerd voor handmatige focus, is het mogelijk om enkele aanzienlijke verbeteringen aan te brengen. U kunt deze procedure uitvoeren voor alle SLR-cameramodellen, zelfs indien de fabrikant iets anders beweert en geen verwisselbare focusschermen aanbiedt. Zo biedt Canon bijvoorbeeld een keuze tussen de EC-A (met microprismaring) of EC-B (met dubbele zoeker) voor de modellen uit de EOS-1-reeks. De EOS 5D en 5D II hebben dan weer de optie van het Ee-S-scherm, maar hebben geen hulpmiddelen voor focussen en bieden dus geen groot voordeel vergeleken met het scherm dat standaard is voorzien. Beide objectieven en kleinere modellen zoals de Canon EOS 50D en 40D, Nikon-modellen tot de D700 en DSLR's van Pentax en Fuji kunnen worden voorzien van uitstekende focusschermen die door andere fabrikanten zijn gemaakt die varianten aanbieden die specfiek zijn ontwikkeld voor elk afzonderlijk model. Door de instructies van de fabrikant te volgen en in sommige gevallen het meegeleverde gereedschap te gebruiken, kunnen eigenaars van een camera de vervanging van het scherm zelf vrij eenvoudig uitvoeren op voorwaarde dat het proces zorgvuldig wordt uitgevoerd in de meest stofvrij mogelijke omgeving. Reservefocusschermen zijn beschikbaar bij de volgende bedrijven:

www.focusingscreen.com

Eén probleem is echter dat het scherm en/of de spiegel vaak niet perfect zijn uitgelijnd in veel nieuwe camera's, waarbij slechts een minimale afwijking (minder dan 1/100ste tot 1/10e van een milimeter) een zichtbare focusfout veroorzaakt (focus vooraan naar achterana). Zolang de gebruiker blijft werken met het AF-systeem van de camera en het standaard focusscherm, valt deze kleine fout meestal niet op. Als het scherm echter wordt vervangen door een versie met focushulp, wordt de afwijking wel zichtbaar. Het enige dat u hieraan kunt doen is de camera naar de fabrikant of een erkend onderhoudscentrum sturen en vragen om het scherm correct uit te lijnen. Bij veel cameramodellen moet voor een correcte uitlijning een aantal dunne laagjes film worden toegeveogd of verwijderd.

In de meeste Canon EOS, Nikon AF en Pentax AF-camera's, ongeacht of dit digitale of analoge camera's zijn, blijft een elektronische focusbevestiging beschikbaar zelfs indien u onze ZE, ZF of ZK-objectieven gebruikt. De camera bevestigt dat het handmatige focuspunt correct is met behulp van een focusbevestigingslampje of een actief AF-punt. In veel Nikon-modellen (bijv. de D700- en D3-serie) wordt extra ondersteuning geboden met behulp van twee pijlen in de zoeker die de rotatierichting aangeven voor de focusring wanneer u een snelle handmatige focus uitvoert. Deze elektronische focushulpmiddelen bieden alleen een relatief onnauwkeurige manier om uiterst precieze handmatige focus te bereiken. De regio die wordt weergegeven als 'in focus' wanneer u aan de focusring draait, is meestal redelijk groot en hangt ook af van de richting waaruit het voorwerp in focus wordt gebracht (wanneer u dus vanuit oneindigheid komt of vanaf de kortste focusafstand). Daarom raden we u aan de camera uitgebreid te testen in combinatie met een handmatig objectief om een goed inzicht te krijgen in de situaties waarin u kunt vertrouwen op de AF-indicator. Vooral wanneer u snelle objectieven gebruikt, wordt het aangeraden een beugelreeks te gebruiken met een grote opening en foto's te maken op korte afstand om de beste mogelijke resultaten te bereiken. Het kan gebeuren dat een foto niet scherp is wanneer u opnames maakt met behulp van de focusbevestigingsfunctie. Gelukkig hebben sommige recente cameramodellen (bijv. de Nikon D300, D700, D3-reeks en de Canon EOS 5D II) een fijnafstellingsoptie voor AF in hun menu met een duidelijk effect op de focusindicator tijdens handmatig focussen. Indien de AF-indicator een verkeerde respons blijft geven wanneer een bepaald soort objectief wordt gebruikt of zelfs bij alle objectieven, kan de focusfout meestal worden gecorrigeerd door heel nauwkeurige controles en aanpassingen uit te voeren.

Veel van de meest recente DSLR-camera's hebben de mogelijkheid om een live beeld weer te geven op het scherm voordat u de foto maakt. U kunt in deze weergave meestal ver genoeg inzoomen om te focussen met grote precisie. Aangezien de spiegel van de camera in deze modus moet worden vastgezet, is de AF-functie niet langer beschikbaar of moet de spiegel even omlaag en daarna omhoog worden gekanteld om te focussen, afhankelijk van het specifieke camerasysteem. Een andere optie is de eerder omslachtige autofocusfunctie op basis van contrast, die wordt gebruikt in compacte camera's. Wanneer de camera op een statief staat en is ingezoomd in de live weergave, kunt u met een uiterst precies MF-objectief toch nauwkeurig focussen. Bovendien biedt live weergave u een helder, uiterst scherp beeld zelfs in zwakke lichtsomstandigheden. Uitlijningstoleranties van het focusscherm, de speigel of het volledige AF-systeem van de camera zijn niet langer een probleem indien u Live View gebruikt voor handmatig focussen. Bij de camera's waar de voorbeeldweergave rechtstreeks afkomstig is van de beeldsensor, ziet u de focus precies zoals deze op de foto zal verschijnen.